હેલ્થ ઈઝ વેલ્ધ એટલે કે સારું સ્વાસ્થ્ય સાચી મૂડી કે ધન છે. તેથી શરીરને સ્ફૂર્તિલું અને તંદુરસ્ત રાખવા માટે આપણને બાળપણથી ૩ વાત પર ધ્યાન આપવાનું શીખવવામાં આવે છે – યોગ્ય આહાર, જરૂરી આરામ અને નિયમિત એક્સર્સાઈઝ. આજે અહીં વાત કરીશું એક્સર્સાઈઝની. એક્સર્સાઈઝને ડોક્ટરો પોલિપિલની સંજ્ઞા પણ આપે છે, કારણ કે નિયમિત કરનાર વ્યક્તિ ઘણી બધી બીમારીથી મુક્ત રહે છે અને સાથેસાથે તેની કાર્યક્ષમતા પણ વધે છે. એક્સપર્ટનું માનવું છે કે એક વયસ્કે અઠવાડિયામાં ઓછામાં ઓછા ૨-૩ કલાક એક્સર્સાઈઝ જરૂર કરવી જેાઈએ. સ્વયંને ફિટ અને સ્વસ્થ રાખવાની અનેક રીત છે. જેમ કે, જિમ જવું, રનિંગ, યોગાસન, એરોબિક્સ અથવા કોઈ પણ પ્રકારની સ્પોર્ટ્સ એક્ટિવિટી વગેરે. જેા તમે આ બધાથી કંઈક અલગ ટ્રાય કરવા ઈચ્છો છો તો સ્વિમિંગ પણ એક સારો વિકલ્પ છે, ખાસ તો ઉનાળાની ઋતુમાં તે લોકોને પણ ખૂબ પસંદ આવે છે. ‘સેન્ટર ઓફ ડિસીઝ કંટ્રોલ એન્ડ પ્રીવેન્શન’ અનુસાર સ્વિમિંગ એક ઉત્તમ ફુલ બોડી વર્કઆઉટ છે.
એક સ્ટડી અનુસાર સતત ૩ મહિના સુધી દર અઠવાડિયે લગભગ ૪૦-૫૦ મિનિટ સ્વિમિંગ કરવાથી વ્યક્તિની એરોબિક ફિટનેસમાં સુધારો થાય છે, જે મનુષ્યના શારીરિક અને ભાવનાત્મક સ્વાસ્થ્ય બંને માટે લાભદાયી છે. આ સ્ટડી અનુસાર સ્વિમિંગ ઘણી બધી બીમારી જેમ કે કેન્સર, ડાયાબિટીસ, ડિપ્રેશન, હૃદયરોગ અને ઓસ્ટિયોપોરોસિસના જેાખમને પણ ઓછું કરવામાં મદદરૂપ સાબિત થાય છે.
કમાલના લાભ છે
આમ તો તરવાથી શરીરના કેટલાય ભાગની માંસપેશીઓ સક્રિય રહે છે અને વિકસિત થાય છે, પરંતુ હા અલગઅલગ સ્ટ્રોક અથવા સ્વિમિંગ ટેક્નિક અલગઅલગ માંસપેશીઓને પ્રભાવિત કરે છે, કારણ કે આ બધામાં તરવાની રીત અને ટેક્નિકમાં થોડું ઘણું અંતર હોય છે. જેાકે મોટાભાગના સ્ટ્રોકમાં શરીરના તમામ મુખ્ય અંગ જેમ કે ધડ, ખભા, હાથ, પગ અને માથાની તાલબદ્ધ અને સમન્વિત મૂવમેન્ટ સામેલ હોય છે, પરંતુ આ સ્વિમિંગની રીતમાં શરીરનો ઉપયોગ અલગઅલગ રીતથી થવાના લીધે તેના લાભ પણ અલગ હોય છે. ઉદાહરણ તરીકે ફ્રી સ્ટાઈલમાં તમે કોઈ પણ રીતે તરી શકો છો. બેસ્ટસ્ટ્રોકમાં તમે છાતીના ભાગ પર વધારે જેાર લગાવો છો અને બટરફ્લાયમાં પૂરા શરીરનો ઉપયોગ થતો હોય છે. આ જ રીતે સાઈડ સ્ટ્રોકમાં એક હાથ હંમેશાં પાણીમાં હોય છે અને સ્વિમર બીજા હાથનો ઉપયોગ કરતા તરે છે. ફ્રીસ્ટાઈલ સ્વિમિંગમાં લાંબા સમય સુધી સ્ટ્રોક માટે ધડને ફેરવવામાં એબ્ડોમિનલ અને ઓબ્લિક મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા નિભાવે છે, જ્યારે હિપ ફ્લેક્સર્સનો ઉપયોગ કોંપેક્ટ અને સ્થિર નિયમિત કિક જાળવી રાખવા માટે થતો હોય છે. ફ્રી સ્ટાઈલ બેકસ્ટ્રોક સ્વિમિંગ દરમિયાન સ્વિમરે પીઠના બળ પર ઊંઘીને પાણી પર તરવાનું હોય છે. પીઠના બળ પર ઊંઘી ગયા પછી સ્વિમર પોતાના હાથ અને પગને ચલાવતા એ રીતે તરે છે જાણે હોડીમાં હલેસા મારવામાં ન આવતા હોય. હાથ અને પગની મૂવમેન્ટ તેમાં પણ ફ્રીસ્ટાઈલ જેવી હોય છે, તેમાં ફરક માત્ર એટલો હોય છે કે તમે પીઠના બળ પર ઊંઘીને તરતા હોય છે. ડોક્ટરોનું કહેવું છે કે પીઠની સમસ્યાનો સામનો કરી રહેલા લોકો માટે આ રીતે તરવું ખૂબ લાભદાયી રહે છે.
વજન ઘટાડવામાં અસરકારક
બટરફ્લાય સ્ટ્રોકને વજન ઘટાડવા માટે ઉત્તમ માનવામાં આવ્યા છે. આ સ્ટ્રોકને યોગ્ય રીતે ૧૦ મિનિટ કરવાથી લગભગ ૧૫૦ કેલરી બર્ન થાય છે. કોર એબ્ડોમિનલ અને પીઠના નીચેના ભાગની માંસપેશીઓ શ્વાસ લેતી વખતે શરીરને પાણીમાંથી બહાર કાઢે છે. ગ્લૂટ્સ એ સુનિશ્ચિત કરે છે કે પગ ડોલ્ફિનના જેવા હોવા જેાઈએ. પેક્સ, લાસ્ટ્સ, ક્વાડ્સ, કાલ્વ્સ, શોલ્ડર્સ, બાઈસેપ્સ, ટ્રાઈસેપ્સ બધા આ સ્ટ્રોક દરમિયાન ખૂબ કામ કરે છે. બ્રેસ્ટ સ્ટ્રોકની વાત કરીએ તો તેમાં સ્વિમર પોતાની છાતીના બળ પર તરે છે અન બાકીનું ધડ ખૂબ ઓછી ગતિવિધિ કરે છે. તેમાં માથું લગભગ પાણીની બહાર હોય છે, શરીર સીધું રહે છે અને હાથપગનો એ રીતે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે જે રીતે દેડકા પાણીમાં તરતા હોય છે. પેક્ટોરલ અને લેટીસિમસ ડાર્સી માંસપેશીઓનો ઉપયોગ હાથને પાણીની વિરુદ્ધ અંદરની તરફ ફેરવવા માટે કરવામાં આવે છે. ગ્લૂટ્સ અને ક્વાડ્રિસેપ્સ મસલ્સ બ્રેસ્ટ સ્ટ્રોક કિક આપવામાં કામ આવે છે.
સ્વિમિંગના બીજા લાભ
લંગ્સ માટે લાભદાયી છે : ‘ઈન્ડિયન જર્નલ ઓફ ફિઝિયોલોજી’ માં પ્રકાશિત એક સ્ટડી ‘કંપેરેટિવ સ્ટડી ઓફ લંગ ફંક્શન ઈન સ્વિમર્સ એન્ડ રનર્સ’ માં જેાવા મળ્યું છે કે સ્વિમિંગ ફેફસાને મજબૂત કરે છે અને તેમાં રહેલા ઓક્સિજનની માત્રાને વધારવામાં અસરકારક છે. સ્વિમિંગ કરતી વખતે ફેફસા ખૂબ સક્રિય રહે છે અને ઊંડો શ્વાસ લેવા અને લાંબા સમય સુધી તેને જાળવી રાખવાની પ્રેક્ટિસ કરે છે. તેનાથી ફેફસાની ક્ષમતા વધે છે અને લંગ્સ મસલ્સ પર સકારાત્મક દબાણ આવેે છે. તેનદ્બ સાથે સ્વિમરે પોતાના શ્વાસને પોતાના સ્ટ્રોક સાથે લયબદ્ધ કરવા પડે છે. તેનો અર્થ એ છે કે શરીરને થોડો સમય રાહ જેવાની ટ્રેનિંગ મળે છે જેનાથી શ્વાસની સહનશક્તિ વિકસિત થાય છે. આ અભ્યાસનો સકારાત્મક પ્રભાવ અસ્થમાના દર્દીઓ પર પણ જેાવા મળે છે.
સ્ટ્રેંથ વધારવામાં મદદરૂપ : તરતી વખતે પગને સતત ચલાવવા પડે છે. સાથેસાથે હાથ અને ખભાને પણ મૂવ કરવા પડે છે, કારણ કે પાણી હવાની સરખામણીમાં વધારે ગાઢ હોય છે. તેથી પાણીનું શરીર પર દબાણ પણ વધારે અનુભવાતુ હોય છે. પાણી મૂવમેન્ટમાં સતત પ્રતિરોધ પેદા કરે છે. આ પ્રતિરોધથી આગળ વધવા માટે તમારા શરીરને વધારે મહેનત કરવી પડે છે. તેનાથી માંસપેશીઓ ટોન થાય છે અને સ્ટેમિના તેમજ સ્ટ્રેંથ પણ વધે છે. વયસ્કોના કૂલા અથવા હિપની માંસપેશીઓને મજબૂત બનાવવા, ઓસ્ટિયોઆર્થ્રાઈટિસના રોગીમાં ગ્રિપ સ્ટ્રેંથમાં પણ સુધાર માટે સ્વિમિંગને ઉત્તમ માધ્યમ માનવામાં આવે છે.
મેન્ટલ વેલ બીઈંગ : એક્સર્સાઈઝથી ‘ફીલ ગુડ હોર્મોન’ અને એન્ડોર્ફિંસ વધે છે અને સ્ટ્રેસ હોર્મોન એડ્રેનાલાઈન તેમજ કોર્ટિસોલમાં ઘટાડો થાય છે. લો મૂડ, એંક્ઝાઈટી, સ્ટ્રેસ અથવા ડિપ્રેશનથી બચવા અથવા તેનાથી પીડિત લોકોની સારવાર દરમિયાન પણ સ્વિમિંગની સલાહ આપવામાં આવે છે. અન્ય એક્સર્સાઈઝની સરખામણીમાં કેટલાક લોકો સ્વિમિંગ કરીને વધારે રિલેક્સ્ડ ફીલ કરે છે.
સાંધા માટે ઉત્તમ સ્વિમિંગ : આર્થ્રાઈટિસ હોય કે પછી હાડકાની બીજી કોઈ ઈંજરી, સ્વિમિંગને બીજી એક્સર્સાઈઝની સરખામણીમાં વધારે સુરક્ષિત માનવામાં આવે છે. રનિંગ, સાઈકલિંગ અથવા જિમની અન્ય વર્કઆઉટમાં સૌથી મોટું જે જેાખમ હોય છે તે છે હાડકાં અથવા સાંધામાં ઈંજરીનું. આર્થ્રાઈટિસના દર્દીઓને પણ ડોક્ટર સ્વિમિંગની સલાહ આપે છે. જ્યારે તમારું શરીર પાણીમાં હોય છે, ત્યારે તમે એવી મૂવમેન્ટ પણ કરી શકો છો, જે સામાન્ય રીતે કરવી મુશ્કેલ થઈ જાય છે, તેથી સાંધામાં પીડા છતાં આરામથી તરી શકાય છે.
ઊંઘ સારી આવે છે : નેશનલ ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ હેલ્થ અનુસાર વૃદ્ધો માટે અનિદ્રાનો સૌથી સારો ઉપાય છે સ્વિમિંગ.
હૃદયનું ધ્યાન રાખો : સ્વિમિંગ એક પ્રકારની એરોબિક એક્સર્સાઈઝ છે, જે હાર્ટને મજબૂતાઈ આપે છે અને બ્લડપ્રેશરને નિયંત્રિત રાખવામાં પણ મદદરૂપ બને છે. જેા મહિલાઓ દરરોજ ૩૦ મિનિટ સ્વિમિંગ કરે, તો કોરોનરી હાર્ટ ડિસીઝનું જેાખમ ૩૦ થી ૪૦ ટકા સુધી ઓછું થઈ જાય છે. સ્વિમિંગ ગુડ કોલેસ્ટ્રોલ લેવલને વધારવામાં મદદ કરે છે.
– ચેતના વર્ધન.
