ગુડબાય

વાર્તા – શકુંતલા સિંહા

દિપક ઉત્તર બિહારના નાના શહેર વૈશાલીમાં રહેતો હતો. વૈશાલી પટણાથી લગભગ ૩૦ કિલોમીટર દૂર છે. ૧૯૮૨ માં ગંગા નદી પર ગાંધી સેતુ બન્યા પછી વૈશાલીથી પટણા આવવું જવું સરળ થઈ ગયું હતું. વૈશાલીની પોતાની એક અલગ ઐતિહાસિક ઓળખ પણ છે. દીપક આ જ વૈશાલીના એન.એન.એસ. કોલેજમાંથી બી.એસ.સી. કરી રહ્યો હતો. તેની માતા તેના બાળપણમાં જ ગુજરી ગઈ હતી. તેના પિતા રામલાલની કપડાની દુકાન હતી. દુકાન ન તો નાની હતી કે ન મોટી, કમાણી ફક્ત એટલી હતી કે બાપદીકરાનું ગુજરાન ચાલી જતું હતું. બચત તો ના બરાબર હતી. વૈશાલીમાં જ એક નાનું પૂર્વજેાનું ઘર હતું અને બીજી કોઈ સંપત્તિ નહોતી. દીપક તો પટણા જઈને ભણવા માંગતો હતો, પણ પપ્પાની ઓછી કમાણીના કારણે તે શક્ય ન બન્યું. દીપક હજી છેલ્લા વર્ષમાં હતો કે અચાનક હાર્ટએટેકમાં તેના પિતા ગુજરી ગયા. તેણે ગમે તેમ કરીને ભણવાનું પૂરું કર્યું. તે દુકાનમાં નહોતો બેસવા માંગતો. બસ તેને નોકરીની શોધ હતી. તેણે તો ઈન્ડિયન સિવિલ સર્વિસના સપનાં જેાયા હતા કે પછી બિહાર લોક સેવા આયોગના દ્વારે રાજ્ય સરકારના અધિકારીના, પણ હવે તો તેને તરત નોકરી જેાઈતી હતી.

દીપકે, ભારતીય વાયુસેનામાં એરમેનની નિયુક્તિની જાહેરાત વાંચી, તો એપ્લિકેશન કરી દીધી, તેને લેખિત, ઈન્ટરવ્યૂ અને મેડિકલ ટેસ્ટ બધામાં સફળતા મળી. તેણે વાયુસેનાના ટેક્નિકલ ટ્રેડમાં એરમેનનું પદ જેાઈન કરી લીધું. ટ્રેનિંગ પછી તેનું પોસ્ટિંગ પઠાણકોટ એરબસમાં થયું. ટ્રેનિંગ દરમિયાન જ તે સિનિયર અધિકારીઓની પ્રશંસાને પાત્ર બની ગયો. પોસ્ટિંગ પછી એરબસ પર તેની કાર્યકુશળતાથી સીનિયર અધિકારી ઘણા ખુશ હતા. વાયુસેનાના રશિયન પ્લેનને વચ્ચેવચ્ચે મેઈન્ટેનન્સ માટે રશિયા જવું પડતું હતું. દીપકના ઓફિસરે તેને જણાવ્યું કે તેને પણ જલદી રશિયા જવું પડશે તે આ સાંભળીને ઘણો ખુશ થયો. તેણે જલદીજલદી કેટલાક એવા રેગ્યુલર બેસ ઉપર ઉપયોગ થતા રશિયન શબ્દો અને વાક્યો શીખી લીધા. તેનો એક મિત્ર, જે ૨ વાર રશિયા જઈ ચૂક્યો હતો તેની પાસેથી હેવી રશિયન ઓવરકોટ પણ ઉધાર લઈ લીધો. રશિયાની કડકડતી ઠંડી માટે તે ઘણો જરૂરી હતો. ૧ મહિનાની અંદર જ દીપકને એક રશિયન પ્લેનની સાથે બેલારશિયાની રાજધાની મિસ્ક જવું પડ્યું. તે જહાજનું કારખાનું ત્યાં જ હતું. ત્યાં સુધી સોવિયેત સંઘના ભાગલા થઈ ગયા હતા અને બેલારશિયા એક અલગ રાષ્ટ્ર્ર બની ગયું હતું. પોતાના મિત્રોની સલાહ પ્રમાણે તેણે ભારતથી કેટલીક વસ્તુઓ જે રશિયાને ઘણી પસંદ હતી તે રાખી લીધી. તે સ્થાનિક લોકોના મિત્ર બનવામાં કામ આવતી હતી, જેાકે જહાજ પોતાનું જ હતું તેથી વજનની કોઈ હદ નહોતી. તેણે ટૂથપેસ્ટ, પર્ફ્યૂમ, સુગંધિત દાર્જિલિંગ ચા-પત્તી, બ્રાન્ડેડ કોસ્મેટિક વગેરે સાથે રાખી લીધા. ‘‘લેડીઝ કોસ્મેટિક ત્યાંની છોકરીઓને ઈમ્પ્રેસ કરવામાં ઘણા કામ આવશે.’’ એવું તેના મિત્રોએ જતા સમયે કહ્યું હતું. મિસ્કમાં લેન્ડ કર્યા પછી દીપકનો ભેટો કડકડતી ઠંડીથી થયો. માર્ચના મધ્યમાં પણ ન્યૂનતમ ઉષ્ણતામાન શૂન્યથી થોડું નીચે હતું. મિસ્કમાં તેની ઓછામાં ઓછી ૨ અઠવાડિયા રોકાવાની સંભાવના હતી. ચાલો, તેના મિત્રનો ઓવરકોટ પ્લેનથી નીકળતા જ કામ આવી ગયો. દીપકની સાથે પાઈલટ, કો-પાઈલટ, એન્જિનિયર અને ક્રૂ મેમ્બર્સ પણ હતા. દીપકને એક હોટલમાં એક સહકર્મી સાથે રૂમ શેર કરવાનો હતો. તે મિસ્ક પહેલાં પણ આવી ગયો હતો. તેણે દીપકને રશિયનો સાથે મિત્રતા કરવાની ટિપ્સ પણ આપી.

બીજા દિવસથી દીપકને કારખાને જવાનું હતું. તેમની ટીમનો એક ઈન્સ્ટ્રક્ટર જહાજના મશીન તેમજ સારસંભાળ વિશે રશિયન ભાષામાં સમજાવતો હતો. તેની સાથે એક છોકરી વ્યાખ્યાકાર તેમને અંગ્રેજીમાં ભાષાંતર કરીને સમજાવતી હતી. નતાશા નામ હતું તે છોકરીનું. ખૂબ સુંદર હતી તે. ઉંમર ૨૦ વર્ષની આસપાસ હશે. ગોરો રંગ તો ત્યાં બધાનો હોય છે, પણ નતાશામાં કંઈક વિશેષ આકર્ષણ તો છે, જે કોઈને પણ તેના વખાણ કરવા માટે વિવશ કરી દેતું. સુંદર મુખડું, મોટીમોટી સ્કાય બ્લૂ આંખો, સોનેરી વાળ અને તેના નાજુક દેહને દીપકે પહેલી વાર આટલા નજીકથી જેાયા હતા. દીપકની નજર વારંવાર નતાશા પર જઈને અટકી જતી હતી, જ્યારે નતાશા તેની તરફ જેતી તો તે નજર ફેરવી લેતો. જ્યારે તે સવારસવારમાં મળતી તો દીપક હાથ મિલાવીને રશિયન ભાષામાં ગુડમોર્ર્નિંગ એટલે કે દોબરોય ઉત્રા બોલતો અને થોડો સમય સુધી તેના હાથને પકડી રાખતો. નતાશા હસીને ગુડમોર્નિંગ કહીને આગળ બોલતી કે પ્રસ્તિતે પજલાસ્તા. એક્સક્યૂઝ મી પ્લીઝ, હાથ તો છોડો, ત્યારે દીપક ભડકીને જલદીથી તેનો હાથ છોડતો. તેના આ કરતૂત પર તેના મિત્રો અને ઈન્સ્ટ્રક્ટર પણ હસી પડતા હતા. લંચ સમયે કારખાનાની કેન્ટીનમાં દીપક, નતાશા અને ઈન્સ્ટ્રક્ટર એક જ ટેબલ પર બેસતા હતા. ૧ અઠવાડિયામાં તેઓ થોડાક ફ્રેન્ક થઈ ગયા હતા. જેમાં ઈન્ડિયાથી સાથે લાવેલી ગિફ્ટની ભૂમિકા મહત્ત્વની હતી. નતાશાની સાથે હવે કેટલીક પર્સનલ વાતો પણ થવા લાગી હતી. તેણે દીપકને જણાવ્યું કે રશિયન લોકો ઈન્ડિયનને ઘણા પસંદ કરે છે. તેના મમ્મીપપ્પાના ડિવોર્સ ઘણા પહેલાં થઈ ગયા હતા અને કેટલાક સમય પહેલાં તેની માતા પણ ગુજરી ગઈ હતી. તેના પપ્પા ચેર્નોબિલ ન્યૂ ક્લિયર પ્લાન્ટમાં કામ કરતા હતા અને તે તેમને મળતી રહેતી હતી. લગભગ ૧૦ દિવસ પછી દીપકને ખબર પડી કે પ્લેનને ક્લિયરન્સ મળવામાં હજી ૧૦ દિવસ વધારે લાગશે.

એક દિવસ દીપકે ઈન્સ્ટ્રક્ટરને કહ્યું કે તેની મોસ્કો જેાવાની ઈચ્છા છે. ઈન્સ્ટ્રક્ટરે કહ્યું, ‘‘ઓચિન ખરાશો (ખૂબ સરસ) શનિવારે નતાશા પણ કોઈ કામથી મોસ્કો જઈ રહી હતી. તું પણ તે જ ફ્લાઈટમાં જતો રહે. માત્ર ૧ કલાકની ફ્લાઈટ છે. ‘‘સ્પાસિબા (થેંક્સ) ગુડ આઈડિયા.’’ દીપક બોલ્યો અને ફરી તે જ સમયે નતાશાને ફોન પર પોતાની ઈચ્છા જણાવી તો તે બોલી નેત પ્રોબ્લેમા (નો પ્રોબ્લમ). દીપક ખૂબ ખુશ હતો. તેણે તેના મિત્રને મોસ્કો પ્રવાસની ચર્ચા કરતા કહ્યું, ‘‘જેા મારે કોઈ રશિયન છોકરીના કપડાંની પ્રશંસા કરવી હોય તો શું કહેવું જેાઈએ?’’ જવાબમાં મિત્રે તેને એક રશિયન શબ્દ જણાવ્યો. શનિવારે દીપક અને નતાશા મોસ્કો પહોંચ્યા. બંને હોટલમાં આજુબાજુના રૂમમાં રોકાયા. નતાશાએ તેને ક્રેમલિન, બોલશોઈ થિયેટર, બેલેડાન્સ, રશિયન સર્કસ વગેરે બતાવ્યું. ૧ એપ્રિલની સવારે બંને મળ્યા. તે જ દિવસે સાંજે તેમને મિસ્ક પાછા ફરવાનું હતું. નતાશા વાદળી રંગના લોંગ ફ્રોકમાં હતી. કમર પર સોનેરી રંગની બેલ્ટનુમા દોરી બાંધેલી હતી. જેના બંને કિનારે પીળા ગુલાબના ફૂલો જેવી ઝાલર લટકી રહી હતી. ફ્રોકનું કાપડ પારદર્શક તો નહોતું, પણ પાતળું હતું, જેથી તેના અંત:વસ્ર કેટલાક અંશે દેખાઈ રહ્યા હતા. તે દીપકના રૂમમાં સોફા પર બેઠી હતી. દીપક બોલ્યો, ‘‘દોબરોય ઉત્રો. તિહ ક્રાસાવિત્સા (યૂ આર લુકિંગ બ્યૂટિફુલ). ‘‘સ્પાસિબા (ધન્યવાદ).’’ તે નતાશા તરફ જેાઈને બોલ્યો, ‘‘ઓચિનખરાશો તૃસિકી.’’ ‘‘વ્હોટ? તે કેવી રીતે જેાયું?’’ ‘‘મારી બે આંખથી.’’ ‘‘તારી આંખ મારામાં બસ આ જ જેાઈ રહી હતી.’’ પછી અચાનક નતાશા સોફા પરથી ઊભી થઈને બોલી, ‘‘હું ઈન્ડિયનની ઈજ્જત કરું છું.’’ ‘‘દા (યસ).’’ ‘‘વ્હાટ દા. હું તને સારો માણસ સમજતી હતી. મને તારી પાસેથી આવી આશા નહોતી અને પછી દીપકની સામે જેાયા વિના રૂમની બહાર ઝડપથી નીકળી ગઈ.’’ દીપકને તો જાણે લકવા થઈ ગયો. તે નતાશાના રૂમની જેટલી વાર પણ બેલ વગાડતો એક જ વાત સાંભળવા મળતી કે જતો રહે અહીંથી. મારે તારી સાથે કોઈ વાત નથી કરવી.

તે જ દિવસે સાંજની ફ્લાઈટથી બંને મિસ્ક જતા રહ્યા. પણ નતાશાએ પોતાની સીટ અલગ લીધી. બંને વચ્ચે કોઈ વાત ન થઈ. બીજા દિવસે લંચ સમયે કારખાનાની કેન્ટીનમાં દીપક, તેનો મિત્ર, નતાશા અને ઈન્સ્ટ્રક્ટર એક ટેબલ પર બેઠા હતા. દીપક વારંવાર નતાશાની તરફ જેાઈ રહ્યો હતો, પણ નતાશા તેને નજરઅંદાજ કરતી. દીપકે ઈન્સ્ટ્રક્ટરના કાનમાં ધીરેથી કંઈક કહ્યું, તો ઈન્સ્ટ્રક્ટરે નતાશાને કંઈક ધીરેથી કહ્યું. નતાશા સાથે થોડીક વાત કર્યા પછી ઈન્સ્ટ્રક્ટરે દીપકને પૂછ્યું, ‘‘તેં નતાશા સાથે કોઈ ગંદી વાત કરી હતી? ઘણી રિસાયેલી છે તે તારાથી.’’ ‘‘મેં તો એવી કોઈ વાત નહોતી કરી.’’ કહીને દીપકે છેલ્લે નતાશા જેાડે થયેલી વાતને રિપીટ કરી. ઈન્સ્ટ્રક્ટરે પોતાનું માથું પછાડતા કહ્યું, ‘‘મૂરખ, તેં શું કહી દીધું? તેનો મતલબ સમજે છે તું?’’ ‘‘હા, તારો ડ્રેસ ખૂબ સરસ છે?’’ ‘‘નેત (નો) તેનો અર્થ તારી પેન્ટી ઘણી સરસ છે, એવો થાય છે બબૂચક.’’ ત્યારે દીપક તેના મિત્ર સામે પ્રશ્નાર્થભરી નજરે જેાવા લાગ્યો, પછી કહ્યું, ‘‘તેં જ મને શિખવાડ્યો હતો ને આ શબ્દ.’’ નતાશા પણ આશ્ચર્યથી તેની સામે જેાવા લાગી હતી. મિત્ર પણ પોતાની સફાઈમાં બોલ્યો, ‘‘અરે યાર, મેં તો એમ જ કહી દીધું હતું. મને લેડીઝ ડ્રેસનો ફક્ત આ જ શબ્દ ખબર હતી. મને શું ખબર હતી કે તું નતાશાને કહેવા જઈ રહ્યો છે. આઈ એમ સોરી.’’ પછી નતાશાની સામે જેાઈને બોલ્યો, ‘‘આઈ એમ સોરી નતાશા. મારા કારણથી આ ગરબડ થઈ છે. ખરેખર તો દીપકે તારા ડ્રેસની પ્રશંસા કરી હશે. તે બિચારો નિર્દોષ છે.’’ આ સાંભળીને બધા એકસાથે હસવા લાગ્યા. દીપકે નતાશાને કહ્યું, ‘‘ઈજવીનીતે (સોરી) નતાશા. મેં જાણીજેાઈને તે સમયે આવું નહોતું કહ્યું.’’ ‘‘ઈજવીનીતે. પ્રસ્તિતે (સોરી, એક્સક્યૂઝ મી). આપણા બંને વચ્ચે મિસ અંડરસ્ટેન્ડિંગ થઈ છે.’’ ઈન્સ્ટ્રક્ટર બોલ્યા, ‘‘તેને પણ એક એપ્રિલ ફુલ જેાક સમજીને ભૂલી જાઓ.’’ ત્યાર પછી નતાશા અને દીપક વચ્ચે મિત્રતા વધારે ગાઢ થઈ ગઈ. બંને પવિત્રતાથી પોતાની મિત્રતા નિભાવી રહ્યા હતા. દીપક તો આ સંબંધને આગળ વધારવા માંગતો હતો, પણ ક્યાંક સંકોચથી, ક્યાંક મિત્રતા તૂટવાના ડરથી અને ક્યાંક સમયના અભાવે હૈયાની વાત હોઠ પર નહોતો લાવી રહ્યો. તે જ દરમિયાન દીપકનો ઈન્ડિયા પાછા ફરવાનો સમય થઈ ગયો. એરપોર્ટ પર નતાશા દીપકને વિદાય કરવા પણ આવી હતી. તેણે આંખમાંથી છલકી રહેલા આંસુ છુપાવવા માટે રંગીન ચશ્માં પહેરી લીધા. દીપકને પહેલી વાર અહેસાસ થયો કે જાણે તે મનની વાત ઈચ્છા હોવા છતાં પણ નથી કહી શકતી. દીપકના ચહેરા પરની ઉદાસી કોઈનાથી છૂપી નહોતી. ‘‘દસ્વિદાનિયા(ગુડબાય), હોપ ટુ સી યૂ અગેન.’’ બોલીને બંને ગળે મળ્યા. દીપક ભારત આવી ગયો. નતાશા જેાડે તેનો સંપર્ક ફોનથી જેાડાયેલો હતો.

આ વચ્ચે ડિપાર્ટમેન્ટલ પરીક્ષા અને ઈન્ટરવ્યૂ દ્વારા દીપકને વાયુસેનામાં પ્રમોશન મળી ગયું. તે ઓફિસર બની ગયો. જેાકે તેના પર કોઈ બંધન નહોતું. તેના માતાપિતા ગુજરી ગયા હતા. તો પણ અત્યાર સુધી તેણે લગ્ન નહોતા કર્યા. તે વચ્ચે નતાશાએ તેને જણાવ્યું કે તેના પપ્પા પણ ગુજરી ગયા. તેમને કેન્સર હતું. શંકા હતી કે ન્યૂક્લિયર પ્લાન્ટમાં થયેલી ભયાનક દુર્ઘટના પછી કેટલાક લોકોમાં રેડિયેશનની માત્રા ઘણી વધી ગઈ હતી. કદાચ તેમના કેન્સરનું આ જ કારણ રહ્યું હશે. પપ્પાની માંદગીમાં નતાશા તેમની સાથે કેટલાય મહિના રહી હતી. તેથી તેણે નોકરી પણ છોડી દીધી. હાલમાં કોઈ નોકરી નહોતી અને પપ્પાના ઘરનું રેન્ટ પણ ચૂકવવું હતું. તે એક નાઈટ ક્લબમાં ડાન્સ કરીને અને મસાજ પાર્લર જેાઈન કરીને કામ ચલાવી રહી હતી. તેણે દીપકને આ બાબતમાં કંઈ નહોતું કહ્યું, પણ સંપર્ક બરાબર જળવાયેલો હતો. લગભગ ૨ વર્ષ પછી દીપક દિલ્લી એરપોર્ટ પર હતો. અચાનક તેની નજર નતાશા પર પડી. તે દોડીને તેની પાસે આવી ગયો અને બોલ્યો, ‘‘નતાશા, અચાનક તું અહીંયા? મને જાણ કેમ ના કરી?’’ નતાશા પણ અકસ્માતે તેને જેાઈને ગભરાઈ ગઈ. પછી પોતાને સંભાળતા બોલી, ‘‘મારે પણ અચાનક અહીંયા આવવું પડ્યું. સમય જ ના મળ્યો વાત કરવાનોે. તું અહીંયા કેવી રીતે?’’ હું હમણાં એક ડોમેસ્ટિક ફ્લાઈંગથી અહીંયા આવ્યો છું. સારું ચાલો, ક્યાંક બેસીને કોફી પીએ. બીજી વાતો ત્યાં જ થશે.’’ બંને એરપોર્ટની રેસ્ટોરન્ટમાં બેસીને કોફી પી રહ્યા હતા. દીપકે ફરી પૂછ્યું, ‘‘હવે બોલ અહીં કેમ આવી છે?’’ નતાશા ચુપ હતી. પછી કોફીની ચૂસ્કી લેતા બોલી, ‘‘એક જરૂરી કામથી કોઈને મળવાનું છે. ૨ દિવસ પછી જતી રહીશ.’’ બરાબર, પણ શું કામ છે, કોને મળવાનું છે, મને નહીં જણાવે? શું હું પણ તારી સાથે આવી શકું છું? ‘‘ના, મારે ત્યાં એકલા જવાનું છે.’’ ‘‘ચાલો, હું તને ડ્રોપ કરી દઈશ.’’ ‘‘નેત, સ્પાસિબા, (નો, થેંક્સ), મારી ગાડી બહાર ઊભી હશે.’’ ‘‘કારને પાછી મોકલી દઈશું, થોડોક સમય તો તારી સાથે એન્જેાય કરી શકીશ.’’ ‘‘કેમ મારી પાછળ પડ્યો છેે?’’ બોલીને નતાશા ઊભી થઈને જવા લાગી.

દીપકે તેનો હાથ પકડીને રોકી અને કહ્યું, ‘‘સારું, તું જ, પણ મારાથી રિસાવવાનું કારણ તો જણાવતી જ.’’ નતાશા તો રોકાઈ ગઈ, પણ પોતાના આંસુને ગાલ પર પડતા ના રોકી શકી. દીપક દ્વારા વારંવાર પૂછવા પર તે રડી પડી અને પછી તેણે તેની પૂરી વાત જણાવી, ‘‘હું શું કહેતી તને? અત્યાર સુધી તો ડાન્સ અને મસાજ જ કરતી હતી, પણ હું પપ્પાનું ઘર કોઈ પણ કિંમતે બચાવવા માંગું છું. મેં એક એસ્કોર્ટ એજન્સી જેાઈન કરી છે. કદાચ આગળના બે દિવસ મારે કોઈ મોટા બિઝનેસમેન સાથે વિતાવવા પડશે. તું સમજી રહ્યો છે ને હું શું કહેવા માંગું છું?’’ ‘‘હા, હું સમજી શકું છું. તને કોણે હાયર કરી છે. મને જણાવી શકે છે?’’ ‘‘નો સોરી, બની શકે કે જે નામ હું જાણું છું તે ખોટું હોય. મેં પણ પોતાનું નામ સાચું નથી જણાવ્યું. એમ પણ આવા પ્રોફેશનની વાત કોઈ ત્રીજા માણસને અમે નથી જણાવતા. હું બસ એટલું જાણું છે કે મને ૩ દિવસના ૪૦૦૦ ડોલર મળ્યા છે.’’ ‘‘તું તેને ફોન કર. તેને પૈસા પાછા આપી દઈશું.’’ ‘‘ના, આ સરળ નથી. તે મારી એજન્સીનો જૂનો ભરોસાપાત્ર ગ્રાહક છે.’’ થોડી વાર વિચાર્યા પછી દીપકે કહ્યું, ‘‘એક આઈડિયા છે, આશા છે કે કામ કરી આપશે. તેનો ફોન નંબર તો હશે તારી પાસે?’’ ‘‘ના, મને હોટલનો નંબર અને રૂમ નંબર ખબર છે.’’ ‘‘સરસ, તેને ફોન લગાવ અને કહેજે કે તને કસ્ટમવાળાએ પકડી લીધી છે, તારા પર્સમાં કેટલાક ડ્રગ્સ મળ્યા. તને પણ નહોતી ખબર કે ક્યાંથી ડ્રગ્સ પર્સમાં આવ્યા અને હવે તે જ તારી મદદ કરી શકે છે.’’ નતાશાએ ફોન કરીને તે બિઝનેસમેનને વાત કરી એ બધું જણાવ્યું. ત્યાંથી તે ફોન પર ગુસ્સે થઈને નતાશાને બોલ્યો, ‘‘યૂ ઈડિયટ. તેં મારી અને આ હોટલની બાબત કસ્ટમ ઓફિસરને કેમ જણાવી?’’ ‘‘સર, મેં તો હજી કઈ જ નથી જણાવ્યું… પણ પરદેશમાં ફક્ત તમારો જ આશરો છે. તમે કંઈક મદદ કરો તો કેસ સોલ્વ થઈ શકશે. હું મારા ડોલર તો સાથે લાવી નથી.’’ ‘‘હું તારી કોઈ મદદ નથી કરી શકવાનો. ખબરદાર બીજી વાર ફોન કરવાનો પ્રયાસ કર્યો છે તો. હવે તું જાણે ને તારું કામ… ભાડમાં જાય તું અને તારા ૪૦૦૦ ડોલર અને તેણે ફોન કાપી નાખ્યો.’’ બિઝનેસમેનની વાતો સાંભળી બંને એકસાથે ખુશીથી ઊછળી પડ્યા. નતાશા બોલી, ‘‘હવે તો મારા ડોલર પણ બચી ગયા, પપ્પાના ઘરનું દેવું ચૂકવી શકીશ. મારી રિટર્ન ટિકિટ બે દિવસ પછીની છે, તો પણ પ્રયાસ કરું છું કે આજ રાતની ફ્લાઈટ મળી જાય, કહીને તે રશિયન એર લાઈન એરોફ્લોટના કાઉન્ટર તરફ ગઈ. દીપકે તેને રોકીને કહ્યું, ‘‘ઊભી રહે. તેની કોઈ જરૂર નથી. તું હમણાં જ મારી સાથે ચાલ. એટલિસ્ટ બે દિવસ તો મારો સાથ આપ.’’ દીપકે નતાશાને એક હોટલમાં રહેવા કહ્યું, ઘણી વાર સુધી બંને વાતો કરતા રહ્યા. બંને એકબીજાનું સુખદુખ સમજતા રહ્યા હતા. રાત્રે ડિનર પછી દીપક જવા લાગ્યો, તેને ગળે લગાવતા હોઠ પર આંગળી ફેરવતા બોલ્યો, ‘‘નતાશા, યા લુવલુવા (આઈ લવ યૂ) કાલે સવારે ફરીથી મળીશું. દોબરોય નોચિ (ગુડનાઈટ). ‘‘આઈ લવ યૂ ટુ.’’ દીપકના વાળમાં હાથ ફેરવતા નતાશા બોલી.

બીજા દિવસે જ્યારે દીપક નતાશાને મળવા આવ્યો ત્યારે તે સ્કારલેટ (સિંદૂરિયા લાલ) રંગના ફ્રોકમાં બેઠી હતી. સેમ એ જ રીતે જેમ મોસ્કોની હોટલમાં મળી હતી. દીપક બોલ્યો, ‘‘દોબરોય ઉત્રો. ક્રાસાવિત્સા (ગુડ મોર્નિંગ બ્યૂટિફુલ).’’ ‘‘કોણ બ્યૂટિફુલ છે હું કે તૃસિકી?’ તે હસતાંહસતાં બોલી. ‘‘બંને.’’ ‘યૂ નોટી બોય.’’ બોલીને નતાશા દીપકની જેાડે લગોલગ ઊભી રહી ગઈ. દીપકે તેને પોતાની આગોશમાં લઈને કહ્યું, ‘‘હવે તું ક્યાંય પણ નહીં જાય, હું તારી સાથે લગ્ન કરવા માંગું છું. હું કાલે જ આપણા લગ્ન માટે ઓફિસમાં અરજી આપી દઈશ.’’ ‘‘આઈ લવ યૂ દીપક, પણ મને કાલે જવા દે. મેં પપ્પાની નિશાની બચાવવા માટે મારી અસ્મિતા દાવ પર લગાવી દીધી… મને મારા દેશ જઈને બધું બરાબર કરવા માટે થોડો સમય આપ.’’ બીજા દિવસે નતાશા એરોફ્લોટની ફ્લાઈટથી મોસ્કો જઈ રહી હતી. દીપક તેને મૂકવા દિલ્લી એરપોર્ટ પર આવ્યો હતો. તેના ઉદાસ ચહેરાને જેાઈને તે બોલી, ‘‘આશા છે ફરી જલદી મળીશું. ડોન્ટ ગેટ અપસેટ. બાય, ટેક કેર, દસ્વિદાનિયા.’’ તે એરોફ્લોટની કાઉન્ટર પર ચેક ઈન કરવા આગળ વધી. બંને હાથ હલાવીને એકબીજાથી વિદાય લઈ રહ્યા હતા. કેટલાક દિવસો પછી દીપકે પોતાના સીનિયરને લગ્નની અરજી આપીને રજા માંગવાની વાત કરી તો સીનિયરે કહ્યું, ‘‘સેનાનો કોઈ પણ સિપાહી કોઈ વિદેશી સાથે લગ્ન ન કરી શકે, તને ખબર છે કે નહીં?’’ ‘‘સર, ખબર છે, તેથી પહેલાં હું તેની રજા લેવા માંગું છું.’’ ‘‘અને તું વિચારે છે કે તને રજા મળી જશે?’’ આ સેનાના નિયમોની વિરોધમાં છે, તને તેની રજા કોઈ પણ ન આપી શકે.’’ ‘‘સર, અમે બંને એકબીજાને ખૂબ પ્રેમ કરીએ છીએ. હું લગ્ન તેની સાથે જ કરીશ.’’ ‘‘ગાંડપણ ન કરીશ, આપણા દેશમાં છોકરીઓની કોઈ કમી છે શું?’’ ‘‘નિ:સંદેહ નથી સર, પણ પ્રેમ તો એક સાથે જ કર્યો છે મેં, ફક્ત નતાશાને.’’ ‘‘તું મારો અને તારો બંનેનો સમય બરબાદ કરી રહ્યો છે. તારું કમિશન પૂરું થવામાં કેટલો સમય બાકી છે હજી?’’ ‘‘સર, હજી તો લગભગ ૧૨ વર્ષ બાકી છે.’’ ‘‘તો ૨ જ ઉપાય છે કાં તો ૧૨ વર્ષ રાહ જુઓ કે પછી નતાશાને તેની નાગરિકતા છોડવાનું કહે અને તે સિવાય બીજેા કોઈ ઉપાય નથી.’’ ‘‘અને જેા હું રાજીનામું આપવા ઈચ્છુ તો?’’ ‘‘તે પણ સ્વીકાર નહીં થાય. દેશ અને સેના પ્રત્યે તારું કંઈક કર્તવ્ય છે જે પ્રેમથી વધારે જરૂરી છે. યાદ રાખજે.’’ ‘‘હા, સર, હું મારી ડ્યૂટિ નિભાવીશ… હું કમિશન પૂરું થવા સુધી રાહ જેાઈશ.’’ કહીને તે વિચારવા લાગ્યો કે ખબર નહીં નતાશા આટલો લાંબો સમય રાહ જેાઈ શકશે કે નહીં. પછી વિચાર્યું કે નતાશાને પૂરી વાત જણાવી દે. દીપકે જ્યારે નતાશાને વાત કરી તો તેણે કહ્યું, ‘‘૧૨ વર્ષ શું હું તો સૃષ્ટિના છેલ્લા દિવસ સુધી પણ તારી રાહ જેાઈ શકું છું. તું નિ:સંકોચ દેશ પ્રત્યે તારી ફરજ નિભાવ. હું રાહ જેઈ લઈશ.’’ નતાશા સાથે વાત કરીને દીપકને ખુશી થઈ. બંને વચ્ચે પ્રેમ ભરી વાતો થતી રહેતી હતી. તેઓ બરાબર એકબીજાના સંપર્કમાં રહેતા. ધીરેધીરે સમય વીતી રહ્યો હતો. કંઈક ૨ વર્ષ પછી એક વાર નતાશા દીપકને મળવા ઈન્ડિયા આવી હતી. દીપકે અનુભવ્યું કે નતાશાના ચહેરા પર પહેલાં જેવી ચમક નહોતી. સ્વાસ્થ્ય પણ ઠીક નહોતું લાગતું. દીપકના પૂછવા પર તેણે કહ્યું, ‘‘કોઈ ખાસ વાત નથી. મુસાફરીનો થાક અને થોડો માથામાં દુખાવો છે.’’ બંને વચ્ચેના પ્રેમ સંબંધમાં મર્યાદા અકબંધ જળવાયેલી હતી.

એક દિવસ પછી નતાશાએ જતી વખતે કહ્યું, ‘‘પ્રતીક્ષાનો સમય ૨ વર્ષ ઓછો થઈ ગયો.’’ ‘‘હા, બાકીનો પણ કપાઈ જશે.’’ બેલારૂસ ગયા પછી નતાશાનું સ્વાસ્થ્ય ઠીક નહોતું રહેતું, ક્યારેક જેારથી માથાનો દુખાવો, ક્યારેક તાવ તો ક્યારેક નાકમાંથી લોહી વહેતું. બધા ટેસ્ટ કર્યા પછી ખબર પડી કે તેને બ્લડ કેન્સર છે. ડોક્ટરે જણાવ્યું કે હમણાં દવા લેતી રહે, પણ ૨ વર્ષની અંદર કંઈ પણ થઈ શકે છે. નતાશા તેની જિંદગીથી નિરાશ થઈ ગઈ હતી. એક બાજુ એકલતા તો બીજી બાજુ ભયાનક બીમારી, તેમ છતાં તેણે દીપકને કંઈ જ ન જણાવ્યું. અહીં કેટલાક મહિના પછી દીપકને ૩-૪ દિવસથી ઘણો તાવ હતો. તે તેના એરફોર્સની હોસ્પિટલમાં બતાવવા ગયો. ચેકઅપ કર્યું તો દીપકને ૧૦૩ ડિગ્રીથી વધારે તાવ હતો. ડોક્ટર બોલી, ‘‘તારે એડમિટ થવું પડશે. આજે તાવને ચોથો દિવસ છે… કેટલાક બ્લડ ટેસ્ટ કરીશ.’’ દીપક હોસ્પિટલમાં એડમિટ હતો. ટેસ્ટ પરથી જાણ થઈ કે તેને ટાઈફોઈડ છે. ડો. ઈશાએ પૂછ્યું, ‘‘તમારા ઘરમાં બીજું કોણ છે? આઈ મીન, વાઈફ, બાળકો?’’ ‘‘હું બેચલર (કુંવારો) છું ડોક્ટર… એમ પણ બીજું કોઈ નથી મારું.’’ ડોન્ટ વરી. અમે લોકો છીએ ને. ડોક્ટર તેની નસ તપાસતા બોલી. વચ્ચેવચ્ચે ક્યારેક-ક્યારેક દીપકનો તાવ ૧૦૩ થી ૧૦૪ ડિગ્રી થઈ જતો તો તે નતાશા નતાશા બોલતો. ડો. ઈશાના પૂછવાથી તેણે નતાશા વિશે જણાવ્યું. ડોક્ટરે નતાશાનો ફોન નંબર લઈને તેને ફોન કર્યો. ૨ દિવસ પછી નતાશા દીપકને મળવા પહોંચી ગઈ. તે દિવસે દીપકને તાવ થોડો ઓછો હતો. નતાશા તેની કેબિનમાં દીપકના વાળને સહેલાવી રહી હતી. ત્યારે જ ડો. ઈશાએ પ્રવેશ કર્યો. બોલ્યા, ‘‘આઈ એમ સોરી. હું પછી આવી જઈશ. બસ રૂટિન ચેકઅપ કરવું હતું. આજે તેમને થોડો આરામ છે.’’ દીપક બોલ્યો, ‘‘ના ડોક્ટર, તમારે જવાની જરૂર નથી, તમે તમારું કામ કરી લો… હવે નતાશા આવી ગઈ છે તો હું જલદી સાજેા થઈ જઈશ.’’ ડો. ઈશાએ નતાશાને પૂછ્યું, ‘‘તું ઈન્ડિયા કેટલા દિવસ માટે આવી છે?’’ ‘‘વધારેમાં વધારે ૨ દિવસ સુધી રોકાઈ શકીશ.’’ ‘‘સારું, તેમને તાવ ઊતરવાનો શરૂ થઈ ગયો છે. આશા છે કાલ સુધી વધારે આરામ મળી જશે.’’ ડોક્ટરના ગયા પછી દીપકે નતાશાને પૂછ્યું, ‘‘શું વાત છે, તારી તબિયત તો સારી છે ને? ઘણી થાકેલી લાગી રહી છે.’’ ‘‘ના, હું એકદમ ઠીક છું. તું આરામ કર. હું અત્યારે જઉં છું પછી સાંજે વિઝિટિંગ અવર્સમાં પાછી આવીશ.’’ નતાશા ડો. ઈશાને મળવા તેમની કેબિનમાં ગઈ તો ડો. ઈશાએ કહ્યું, ‘‘તમે મારી સાથે લંચ લેશો… મારા ક્વાર્ટરમાં આવી જજે, હું વેટ કરીશ.’’ લંચ પછી નતાશા ડો. ઈશા સાથે વાત કરી રહી હતી. ડો. ઈશાએ કહ્યું, ‘‘શું વાત છે ઈન્ડિયન રસોઈ પસંદ નથી કે શું? તે તો કંઈ ખાધું જ નથી. તારે તો ઈન્ડિયન રસોઈની ટેવ પાડવી પડશે.’’ ‘‘ના, ખાવાનું તો ઘણું સરસ હતું. મેં તો પેટ ભરીને જમી લીધું.’’ ‘‘દીપક તને ઘણો પ્રેમ કરે છે… તારા માટે આટલી લાંબી પ્રતીક્ષા કરવા પણ તૈયાર છે.’’ ‘‘તે જ સમયે નતાશાના માથામાં ઘણો જેારથી દુખાવો ઊપડ્યો અને નાકમાંથી લોહી વહેવા લાગ્યું. ડો. ઈશા તેને સહારો આપીને વોશબેસિન સુધી લઈ ગઈ, પછી બેડ પર આરામ કરવા માટે ઊંઘાડી દીધી અને પૂછ્યું, ‘‘તને શું તકલીફ છે અને આવું કેટલા દિવસોથી થઈ રહ્યું છે?’’ નતાશાએ પોતાની બેગમાંથી દવા કાઢીને ખાધી અને પોતાની બીમારી વિસ્તારમાં જણાવી. પછી પોતાની ફાઈલ અને રિપોર્ટ તેમને બતાવીને કહ્યું, ‘‘હવે મારી જિંદગીના થોડા જ મહિના બાકી છે. ડોક્ટરે કહ્યું છે કે વધારેમાં વધારે એક વર્ષ હું ઈચ્છુ છું કે તમે દીપકને ધીરેધીરે સમજવો. બની શકે કે હવે પછી હું તેને મળવા ન આવી શકું, કારણ કે હું લાંબી મુસાફરીને લાયક નહીં રહી શકું.’’ બીજા દિવસે દીપકને હોસ્પિટલમાંથી રજા મળી ગઈ. તે તેના ક્વાર્ટરમાં નતાશા સાથે હતો. નતાશાને બીજા દિવસે જવાનું હતું. દીપક બોલ્યો, ‘‘હું તો એરફોર્સમાં છું, મારું વિદેશ જવું શક્ય નથી. તું જ મળવા આવતી રહેજે. મને ઘણું સારું લાગે છે તને મળીને.’’ ‘‘સારું તો મને પણ લાગે છે. મને લાગે છે કે તારી સારસંભાળ કરવા માટે કોઈક અહીંયા હોવું જેાઈએ. મારી પ્રતીક્ષામાં ક્યાંક તારા સ્વાસ્થ્ય પર ખરાબ અસર ન થાય.’’ ‘‘ના, એવું કંઈ નહીં થાય. હું તારી રાહ જેાઈશ.’’ નતાશા જઈ રહી હતી. દીપકથી વિદાય લેતી વખતે તેની આંખમાંથી આંસુ વહી રહ્યા હતા. ડોક્ટરે દીપકને એરપોર્ટ જવાની ના પાડી હતી. નતાશા બોલી, ‘‘દસ્વિદાનિયા, મિત્ર.’’ ડો. ઈશા નતાશા સાથે એરપોર્ટ આવી હતી. નતાશા બોલી, ‘‘ડોક્ટર, હવે હું દીપકને મળવા નહીં આવી શકું… તમે સમજી શકો છો ને… મેં દીપકને કંઈ નથી જણાવ્યું, પણ તમે તેને સત્ય જણાવી દેજેા. નતાશા જતી રહી.

ડો. ઈશાએ તેની બીમારી વિશે દીપકને જણાવી દીધું. તે ખૂબ દુખી થયો. ડો. ઈશા દીપકને ઘણી વાર મળવા આવતી અને તેને સમજાવતી. લગભગ ૬ મહિના પછી નતાશાનો છેલ્લો ફોન આવ્યો. તે હોસ્પિટલમાં અંતિમ શ્વાસ લઈ રહી હતી. નતાશાએ કહ્યું, ‘‘સોરી મિત્ર, હું હવે વધુ તારી પ્રતીક્ષા નહીં કરી શકું. કોઈ પણ ક્ષણે છેલ્લો શ્વાસ લઈ શકું છું. ટેક કેર ઓફ યોર સેલ્ફ. દસ્વિદાનિયા, પ્રાશ્ચે નવસેદગા (ગુડ બાય હંમેશાં માટે).’’ લગભગ અડધા કલાક પછી નતાશાની મૃત્યુની ખબર દીપકને મળી. તે ખૂબ દુખી થયો. તેની આંખમાંથી સતત આંસુ વહી રહ્યા હતા. ડો. ઈશા દીપકને સાંત્વના આપી રહી હતી. બીમારી પછી દીપક અને ઈશા બંને ઘણી વાર મળવા લાગ્યા હતા. એક દિવસ બંને સાથે બેઠા હતા. દીપક હવે થોડો સહજ થયો હતો. તે બોલ્યો, ‘‘એકલતા ખાવા દોડે છે.’’ ‘‘તમે દેશના બહાદુર સૈનિક છો. તમારું મનોબળ જળવી રાખો. ડ્યૂટિ પછી બીજા કોઈ પણ કાર્યમાં પોતાને વ્યસ્ત રાખો.’’ ‘‘હું નતાશાને ભૂલી નથી શકતો.’’ ‘‘સ્મૃતિઓ આટલી સરળતાથી નથી ભુલાવી શકાતી, પણ ક્યારેક-ક્યારેક સ્મરૃતઓને હાંસિયામાં રાખીને જિંદગીમાં આગળ વધવું પડે છે. હું પણ ક્યાં તેને ભૂલી શકી છું.’’ ‘‘કોને?’’ ‘‘ફ્લાઈંગ ઓફિસર રાકેશ જેાડે મારા લગ્ન નક્કી થયા હતા. અમે બંને એકબીજાને પ્રેમ પણ કરતા હતા. પણ એક ટેસ્ટ ફ્લાઈટ ક્રેશ થવાથી તે બચી ન શક્યા.’’ ‘‘ઓહ, આઈ એમ સો સોરી.’’ થોડા દિવસ પછી ક્લબમાં ડો. ઈશા અને દીપક એક સીનિયર ઓફિસર લીડર ઉમેશ સાથે બેઠા હતા. ઉમેશે કહ્યું, ‘‘તમારા બંનેનો ભૂતકાળ એકબીજાને ઘણો મળતો આવે છે. તો તમે બંને એક થઈને એકબીજાના સુખદુખમાં સાથ?આપો.’’ ડો. ઈશા અને દીપક એકબીજાને જેાવા લાગ્યા. ઉમેશે પણ અનુભવ્યું કે બંનેની આંખોમાં સ્વીકૃતિનો ભાવ સ્પષ્ટ દેખાઈ રહ્યો હતો.