મહિલાઓએ લગ્ન પછી વ્યક્તિત્વ અને સ્વભાવમાં પરિવર્તન લાવવું પડે છે. સમાજ વિચારતો હોય છે કે નારીની સ્વયંની કોઈ ઓળખ નથી. લગ્ન પછી ખૂબ પ્રેમથી તેની સામાજિક અને માનસિક સ્વતંત્રતા તેની પાસેથી છીનવી લેવાય છે અને તેને છીનવનાર બીજું કોઈ નહીં, પણ સ્વયં તેનાં માતાપિતા, સાસુસસરા અને પતિ હોય છે. વિદાય સમયે માતાપિતા દીકરીને રડતાંરડતાં સમજાવે છે કે દીકરી આ તારો બીજેા જન્મ છે. સાસુસસરા અને પતિની આજ્ઞાનું પાલન કરવું તારું પરમ કર્તવ્ય છે. સાસરીમાં સાસુસસરા અને પતિ કેટલાક સ્પષ્ટ સૂચન દ્વારા સાસરી અનુસાર જીવવા સલાહ આપે છે. મધ્યમ વર્ગના તથા ઉચ્ચ મધ્યમ વર્ગના સમાજની આ એક ખાસ સમસ્યા રહી છે. જેા પત્ની વિદૂષી હોય, કોઈ કળામાં પારંગત હોય તો સાસરીના લોકો અને સંકુચિત માનસિકતા ધરાવતો તેનો પતિ તેની પ્રતિષ્ઠાનું ગળું દબાવવામાં વાર નથી કરતો. નૃત્યકળા અથવા સંગીત ક્ષેત્ર હોય તો તેને સ્પષ્ટ રીતે કહેવાય છે કે આ બધું અહીં નહીં ચાલે. પ્રતિષ્ઠિત ખાનદાનના માનસન્માનની વાત અહીં કહેવામાં આવે છે. ત્યાં સુધી કે કેટલાક ઘરમાં વહુને નોકરી કરવાની મનાઈ ફરમાવાય છે, પછી ભલે ને ઘરમાં ગમે તેટલી આર્થિક મુશ્કેલી કેમ ન હોય. કેટલાક ઘરમાં જ્યાં આર્થિક મુશ્કેલી, દુર્દશા ચરમસીમા પર હોય છે તે નોકરીની આજ્ઞા તો આપે છે, પણ ઓફિસમાં કોઈ પુરુષ સાથે વાત કરવાની મનાઈ અને પૂરો પગાર પતિ કે સાસુને આપવાની શરત મૂકાય છે.
કઠપૂતળી જેવી જિંદગી : સુનંદા જિલ્લા કક્ષાની ટેનિસ ખેલાડી હતી. ઘરની લાડકી હતી. જીવન કેવી રીતે હસતાંરમતાં જીવી શકાય તે તેની પાસેથી શીખી શકાય તેમ હતું, પણ જિંદગીની સ્પર્ધામાં તે પાછળ રહી ગઈ હતી. પૂરતી તપાસ કર્યા પછી એક સારા ઘરમાં તેનો સંબંધ નક્કી કરવામાં આવ્યો, પતિ અને સસરા બંને ઉચ્ચ અધિકારી હતા. લગ્નના લગભગ ૧ મહિના પછી કઠપૂતળીની જેમ વ્યવહાર કરવા તે વિવશ થઈ ગઈ, જેની દોરી માત્ર તેના સાસરિયાના હાથમાં હતી. શું પહેરવું, ક્યાં જવું કે ન જવું, કેટલી વાત કરવી બધું પતિ અને સાસરિયા નક્કી કરતા હતા. તેની ભાભીએ છુપાઈને પોતાનો મોબાઈલ તેને આપ્યો. પછી તો તક મળતા સુનંદાએ ફોન પર પિયરમાં પોતાની વ્યથા કહી ત્યારે ભાભી પણ આશ્ચર્યમાં પડી ગયા. ‘મોટી દુકાન ફિક્કા પકવાન’ અહીં સાચી પડી રહી હતી. જેા તે કંઈ કહેતી તો સાસરીના લોકો તેના ભાઈ અને પિતાને નુકસાન પહોંચાડવાની ધમકી આપતા હતા. તક મળતા પિતા તથા ભાઈ સુનંદાને સાસરીમાંથી પાછી લઈ આવ્યા. ૧ વર્ષ સુધી તે તેમની સાથે રહી. પછી જિલ્લા ક્લબમાં ટેનિસની કોચ બની ગઈ. એકાદ વર્ષ તો સાસરિયાં નારાજ થતા તેની કોઈ ખબર લીધી નહીં, પછી એક દિવસ પતિ નમતું ઝોખીને આજીજી કરતો તેના પિયર આવ્યો અને સુનંદાને સાસરીમાં લઈ જવાનો આગ્રહ કરવા લાગ્યો. જેાકે સુનંદાના ઘરના લોકોએ તેની પાસેથી બધું લેખિતમાં લઈ લીધું, જે પતિ, સસરા અને બીજા લોકો તેની સાથે કરતા હતા. તેમજ ફરીથી સુનંદા સાથે આવો વ્યવહાર કે કંઈ ખોટું કરવામાં નહીં આવે તેની ખાતરી રેકોર્ડ કરીને તેને તેના પતિ સાથે મોકલવામાં આવી.
પરેશાન કરવાની નવીનવી યુક્તિ : બીજી એક ઘટનામાં એક યુવતીના લગ્ન એવા ખાનદાનમાં કરવામાં આવ્યા. જે એક નંબરના દગાખોર હતા. તેમણે શ્રીમંત અને સજ્જન બનવાનું નાટક કર્યું હતું. હકીકતમાં આ લોકો તો માથાથી પગ સુધી દેવામાં ડૂબેલા હતા. લગ્નમાં તેમને સારી એવી કેશ મળવાની આશા હતી, જે પૂરી નહોતી થઈ. પછી તેનો ગુસ્સો આ યુવતી પર નીકળવા લાગ્યો. યુવતીની તમામ પાયાની જરૂરિયાત પર પ્રતિબંધ મૂકાયો. પતિ અને સસરાના જમ્યા પછી જે બચે તે જ ખાતી. તેના ફોન કરવા અને બહાર જવા પર પ્રતિબંધ હતો. તેનું પિયર બીજા શહેરમાં હતું. સાસરીના લોકો બીજા ઓળખીતા લોકો સાથે પણ તેને મળવા નહોતા દેતા. જે કોઈ તેને મળવાની ઈચ્છા વ્યક્ત કરતું તો તે કહેતા કે તે ઊંઘી ગઈ છે અથવા તો તેની તબિયત ખરાબ છે. કેટલાય પ્રયાસ પછી તેના પરિવારને સાસરીમાંથી તેને બહાર લાવવાની તક મળી હતી. જ્યાં સુધી સેક્સની વાત છે તો પતિ પોતાની ઈચ્છા સર્વોપરી રાખે છે. પત્ની થાકેલી હોય કે બીમાર કે તેની ઈચ્છા ન પણ હોય, પત્નીએ તો પતિની ઈચ્છા આગળ નમવું પડે છે. જેા આ પ્રસ્તાવ પત્ની તરફથી આવ્યો હોય તો તેને બેશરમ માનીને અપમાનિત કરવામાં આવે છે એટલે કે ડગલે ને પગલે તેની સ્વતંત્રતાને દબાવાય છે. કેટલાક પુરુષ તો પોતાની પત્નીને પોતાની જાગીર સમજે છે. એક સમાચાર ચર્ચામાં રહ્યા હતા કે એક સૈનિક પોતાની પત્નીને પોતાના સૈનિક મિત્રો અને સહયોગીઓ સાથે યૌન સંબંધ બાંધવા મજબૂર કરતો હતો. પત્નીના ના પાડતા ચપ્પુથી તેના કપડાં ફાડી નાખતો હતો. એક મહિલા સાથે દુર્વ્યવહાર, માનસિક અત્યાચાર, શારીરિક હિંસાની ઘટના ખૂબ ડરામણી છે. મોટાભાગની પત્ની પર મહિલાઓની સમસ્યા, રેપની વધતી ઘટનાઓ અથવા તો કોઈ સભામાં બોલવા કે લખવા પર પ્રતિબંધ મૂકી દેવામાં આવે છે. પતિ દારૂડિયો હોય, મારપીટ કરતો હોય કે નપુંસક હોય તો પણ પત્નીએ તે જ પતિ માટે સતી થવું પડે છે, એટલે કે તેની સાથે કોઈપણ સ્થિતિમાં રહેવા માટે વિવશ થવું પડે છે.
મહિલાએ શું કરવું જેાઈએ : લગ્ન પછી પણ મહિલાની સ્વતંત્રતા છીનવાઈ ન જાય, તે માટે તો મહિલાએ સ્વયં પોતાના અધિકારો પ્રત્યે જાગૃત થવું પડશે. થોડા જ દિવસ પહેલાંનો આ કિસ્સો છે, લગ્ન સમયે વર નશામાં ચૂર ભાન ભૂલીને ડાન્સ કરી રહ્યો હતો. આ દશ્ય જેાઈને વધૂએ તેની સાથે લગ્ન કરવાની સ્પષ્ટ ના પાડીને મંડપ સ્થળ છોડી દીધું. ઘણી જગ્યાએથી દહેજના લાલચુ લોકોને બોધપાઠ શીખવવા માટે છોકરી દ્વારા જાન પાછી મોકલવા જેવા સમાચાર પણ હેડલાઈન્સમાં ચમકતા રહે છે, જે એક સારો સંકેત છે. આજની યુવાપેઢી માટે અગત્યનું છે કે પોતાના ભાવિ પતિ અથવા પત્ની સાથે બેસીને મુક્તમને સપનાં, વિચારો અને અન્ય બાબત વિશે ચર્ચા કરવી જેાઈએ. દારૂડિયા બેરોજગાર તથા દહેજના લોભી પુરુષનો બહિષ્કાર કરવો જેાઈએ. માતાપિતાએ પણ પોતાની દીકરીને કારણ વિના કોઈપણ પરિસ્થિતિમાં ઝૂકી જવા વિવશ ન કરવી જેાઈએ. જે રીતે આપણે એક છોડને મૂળ સહિત કાઢીને બીજી જગ્યાએ રોપીએ છીએ, ત્યારે જેાઈએ છીએ કે માટી, પાણી, હવા બધું આ છોડ માટે અનુકૂળ છે કે નહીં. જેા માટી બરાબર ન હોય, પાણી વધારે અથવા ઓછું આપી દીધું કે પછી પૂરતી ખુલ્લી હવા ન મળે તો છોડ સુકાઈ જાય છે. બરાબર એ જ રીતે એક મહિલા પણ લગ્ન પછી પોતાના મૂળ પિયરમાંથી કાઢીને સાસરી રૂપી બગીચામાં રોપતી હોય છે. તેને પણ સ્વતંત્રતા, પ્રેમ લાગણીરૂપી હવા, પાણી અને માટી મળવા જેાઈએ, નહીં તો તેનું વ્યક્તિત્વ કરમાઈ અને રૂંધાઈ જશે. લગ્ન એ નારી સ્વતંત્રતાનો અંત નથી. પ્રત્યેક મહિલાને પોતાની પ્રતિષ્ઠા, ઈચ્છા અને સપનાને સજાવવાનો પૂરો હક છે. આ તો તેના જીવનનો અમૂલ્ય વારસો છે, જેને નષ્ટ થવાથી આપણે અટકાવવાનો છે. તેનું વ્યક્તિત્વ અને અસ્તિત્વ એક એવું ભવન છે, જેને ખંડિત કરવાનો હક કોઈને પણ નથી. જેા મહિલા કોઈ કારણવશ આવા તર્કમાંથી પસાર થઈ રહી હોય તો તેણે કોઈની મદદ લેવી જેાઈએ. પોતાની અંગત સ્વતંત્રતાનું હનન થતું અટકાવવું જેાઈએ. મહિલાઓ જનની છે. તેમનું અપમાન કરવું, તેની પર અત્યાચાર કરવો અથવા તો તેની માનસિક, શારીરિક સ્વતંત્રતા પર પ્રતિબંધ મૂકવો, જઘન્ય અપરાધ જ નહીં, પૂરા પરિવારના વિકાસમાં પણ તે અવરોધરૂપ બનશે.
– નીલુ ચોપરા.
